Het Evangelie van Thomas

De Bijbel bestaat uit het Oude Testament en het Nieuwe Testament, waarbij het Nieuwe Testament deels bestaat uit de Evangelieën die geschreven zouden zijn door een aantal apostelen die Jezus volgden. De Evangelieën die ooit officieel door de Rooms-Katholieke kerk in de Bijbel zijn opgenomen zijn Mattheüs, Marcus, Lucas  en Johannes. Ik heb het Nieuwe Testament waaronder deze Evangelieën nog niet gelezen maar in deze boeken worden vanuit het perspectief van de betreffende apostelen Jezus, zijn levenswandel en zijn lessen opgetekend. Bekend is dat de Bijbel vele malen aangepast en herschreven is in de eeuwen nadat Jezus geleefd zou hebben. In het kader van dit boek is dit gegeven heel erg relevant.

In het jaar 1945 zijn namelijk door twee boeren enorm oude religieuze geschriften gevonden in de Egyptische plaats Nag Hammadi. In deze Nag Hammadi geschriften bevinden zich veel gnostische teksten: de gnostiek was een voorchristelijke religieuze stroming waarbij verwerving van de gnosis of ook wel het ‘weten’ (gnosis is kennis in het Grieks) centraal stond. In het geval van de gnostiek betreft dit vooral kennis van het ware zelf: wat zijn wij als mensen in de kern? Onderdeel van deze historische vondst was ook onder andere een Evangelie dat tot dat moment nog volledig onbekend was in de christelijke wereld: het Evangelie van Thomas. Een Evangelie dat zou zijn opgetekend door de Bijbelse Thomas die ook wel bekendstaat als de Ongelovige Thomas. Dit boek geeft een totaal andere interpretatie van Jezus en zijn lessen dan de overige Evangelieën en Bram Moerland legt de verschillende logia (een logion is een uitspraak van Jezus) van dit Evangelie op een zeer onderlegde en inspirerende wijze uit. Het geeft een andere interpretatie van de lessen die Jezus de wereld probeerde te leren en deze neem ik na het lezen van dit prachtige boek erg graag ter harte omdat ze prachtig zijn.

Jezus zou hebben geleefd tijdens het begin van onze jaartelling maar de inhoud van de Bijbel zoals die in de huidige wereld gelezen wordt is grotendeels pas tot stand gekomen tijdens de concilie van Nicea in het jaar 325: dus honderden jaar nadat Jezus zich levend op de aarde zou hebben bevonden. In dit concilie, die was bijeengeroepen door de Romeinse keizer Constantijn, is onder andere besloten hoe Jezus geïnterpreteerd moest worden binnen het katholieke geloof. In de Bijbel zoals die nu bestaat en die dus onder andere tot stand is gekomen tijdens dit soort besloten bijeenkomsten van bisschoppen wordt er een zeer sterke nadruk gelegd op een afgescheiden God die vanuit een verheven positie in de hemel oordeelt over de mensheid en zijn fouten bestraft. Deze Jahweh uit het Oude Testament is geregeld zeer wreed en boezemt veel angst en godvrezendheid in bij het volk van Israël maar ook vooral bij de vijanden van het volk van Israël. Een dergelijke afgescheiden en oordelende God is erg bruikbaar als je een bevolking rigide wil aansturen door middel van angst.

Het joodse geloof is grotendeels gebaseerd op de verhalen uit het Oude Testament. Jezus werd rond het begin van de officiële jaartelling door sommigen gezien als de Messias die binnen dit jodendom verwacht werd (en door joden nog steeds wordt) en hierdoor is vanuit het jodendom het christendom als afsplitsing ontstaan. De eerste christenen waren in feite dus de mensen die in Jezus de voorspelde Messias erkenden. De joodse schriftgeleerden, de Farizeeërs, waren het echter hartgrondig oneens met dit onthaal van de nieuwe Messias en hebben in collaboratie met de Romeinse overheerser Jezus ter dood laten brengen. In de eeuwen na de kruisiging van Jezus is het christendom exponentieel gegroeid en is de Bijbel als onderdeel van dit proces vele malen herschreven.

Bij het opstellen van deze Bijbel is het Oude Testament onderdeel gebleven van het katholieke geloof en zijn de verhalen omtrent Jezus opgenomen in het Nieuwe Testament. Hierbij heeft de kerk gepoogd om een logisch geheel te creëren waarbij het Nieuwe Testament dus geen te grote trendbreuk kon zijn ten opzichte van het Oude Testament. De interpretatie van Jezus moest dus wel aan bepaalde vereisten voldoen om het gehele katholieke geloof coherent te houden. Onderdeel hiervan is geweest om Jezus letterlijk als zoon van God en zodoende een halfgod te interpreteren.  Binnen deze interpretatie zal Jezus tijdens het Laatste Oordeel zelfs terugkeren om te bepalen welke zielen naar de hemel en welke zielen naar de hel gaan, als een ware zoon van de wraakzuchtige Jahweh.

De gecanoniseerde Evangelieën van het Nieuwe Testament dragen bij aan dit beeld van Jezus als een halfgod-halfmens. In het pas in de 20^e eeuw ontdekte evangelie van Thomas echter, is hier totaal geen sprake van. Het valt onder de zogenoemde apocriefe geschriften: teksten die niet officieel zijn opgenomen in de Bijbel en die zodoende vaak verborgen kennis bevatten. In dit apocriefe Evangelie spreekt een Jezus die benadrukt dat iedereen eenzelfde niveau van verlichting als hijzelf kan bereiken door naar de waarheid in zichzelf te zoeken. Er is zodoende sprake van een Jezus die in de gnostische traditie staat en die derhalve ook meer in lijn is met de meer oosterse tradities als boeddhisme en hindoeïsme. In Thomas wordt benadrukt dat de Heilige Geest in iedereen en overal is: ‘hak een boom door en daar ben ik, til een steen op en daar ben ik’. Dit pantheïsme (God is in de hele waarneembare wereld inclusief de mens) staat lijnrecht tegenover de afgescheiden god zoals die door kerkelijke instituten in de wereld gepropageerd wordt, bekend van de schilderijen waarop hij als een man met een baard in de wolken zit. De vraag dringt zich dan ook heel erg op: is de Bijbel niet vele malen aangepast en herschreven om de politieke doelstellingen van het Vaticaan en de kerk als instituut beter te dienen? En is de historische Jezus om deze reden gemythologiseerd tot een goddelijk wezen terwijl hij wellicht een spirituele meester was zoals bijvoorbeeld ook de Boeddha of Lao Tse (van het taoïsme) dit waren? Instituten die de waarheid verdraaien om hun eigen macabere belangen te dienen: het blijkt van alle tijden te zijn.

De gnostische spirituele stroming uit het Evangelie van Thomas benadrukt dat iedereen verlossing in zichzelf moet vinden: er is geen priester of instituut die jou dit kan verlenen en je kunt het ook niet kopen in de vorm van aflaat. Een kerk met bijbehorende priesterorde wordt hiermee vanzelfsprekend overbodig. Zoals Bram Moerland het mooi verwoordt: de gnostiek kent geen geloofsbelijdenis omdat het binnen het verwerven van de gnosis draait om de vereniging met je ware zelf en de ontdekking van de Christusnatuur in jezelf. De Christusnatuur is binnen de gnostiek een staat van bewustzijn die wij allemaal potentieel tot onze beschikking hebben en is een mystieke staat van zijn waarbinnen je een directe connectie voelt met de universele bron die vaak ook wel God wordt genoemd. Het bereiken van deze bewustzijnsstaat is in dit kader de Verlossing zoals Jezus die verkondigde aan de wereld. De hemel kan hier op aarde worden beleefd als je deze gnosis verwerft, evenals dat de hel op aarde kan worden beleefd als je in ontkenning van deze ware natuur leeft. In het Evangelie van Thomas probeert Jezus met zijn uitspraken mensen vooral tot dit inzicht te brengen door ze te wijzen op de enorme schat die in alle mensen schuilt: het stukje van de universele bron die ook ieder van ons begeesterd. Wij zijn allemaal één en wij zijn allemaal God. Het is een nogal andere boodschap dan die van dood en verderf die de kerk al eeuwenlang over de mensheid uitstrooit.

In Thomas wekt Jezus net als in de andere Evangelieën de doden tot leven maar wordt dit geïnterpreteerd als het aanwakkeren van deze heilige vonk die iemand in zichzelf kan ontdekken. Een ‘dode’ is in dit geval iemand die niet bewust leeft en niet in connectie is met zijn of haar ware zelf (Christusnatuur). De wonderen die Jezus verrichtte moeten zodoende meer als metaforen worden gezien voor een spiritueel ontwaken dat hij in de mensen die hij hielp kon aanwakkeren. Deze liefdevolle boodschap van de gnostiek is door de kerk echter eeuwenlang keihard de kop ingedrukt en de Katharen, een gnostische bevolkingsgroep die in de 14^e eeuw nog in Frankrijk bestond, zijn tijdens de Inquisitie zelfs volledig op de brandstapel geëindigd. De oorspronkelijke gnostici zijn door de Rooms-Katholieke kerk met wortel en tak uitgeroeid. Als de kerk de rollen van Nag Hammadi had kunnen bemachtigen hadden ze deze vrijwel zeker ook vernietigd omdat de boodschap niet strookt met de manier waarop de kerk het geloof wil gebruiken om mensen te onderdrukken. Het is zodoende een grote zegen dat deze antieke rollen na bijna twee millennia in de luwte alsnog in een redelijke goede staat gevonden zijn. Een historische en monumentale vondst die een heel ander perspectief geeft van de historische Jezus en zodoende ook van een groot deel van de geschiedenis, cultuur en religie zoals wij die in het westen leren. Het belang en de implicaties van deze vondst zijn zodoende in mijn ogen niet te onderschatten!

Gelukkig is het Evangelie van Thomasin de 20^e eeuw opgedoken maar uiteraard is deze niet gecanoniseerd door het Vaticaan. Doe jezelf een groot plezier door dit boek van Bram Moerland te lezen en raak geïnspireerd door de prachtige liefdevolle boodschap die op deze bijzondere wijze alsnog haar weg naar de mensheid heeft gevonden!