Als je wordt geconfronteerd met een nieuwe briljant idee is de eerste gedachte vaak dat het gek is dat het betreffende idee er nog niet eerder was. Het is vaak iets dat zó logisch is, dat het bijna vreemd is dat niemand anders er eerder aan heeft gedacht. Deze sensatie kreeg ik heel erg bij het lezen van het boek Spiral Dynamics van Don Edward Beck en Christopher C. Cowan. De ideeën uit het boek zijn enorm verhelderend maar voelen ook zo logisch aan dat ze op een heel diep niveau in mijn bewustzijn resoneren. En als je het boek hebt gelezen kun je niet meer naar ontwikkelingen in de wereld kijken zonder dit model vrijwel overal op toe te passen.
Het boek is gebaseerd op het werk van Clare W. Graves die de grondlegger is van de theorie van biopsychosociale systemen. Deze theorie observeert de verandering van bedrijven, maatschappijen en personen aan de hand van het web aan complexe interacties waaraan deze blootgesteld staan, en verklaart hoe, waarom en op welke manier verandering kan optreden. De wereld is zoals we allemaal weten niet statisch en continu in beweging en dit boek geeft verklaringen voor de soms ogenschijnlijk willekeurige verschuivingen die plaats kunnen vinden binnen systemen. Een revolutie lijkt vaak te ontstaan na een lont in het kruitvat, maar welke randvoorwaarden zijn er om het kruitvat ook tot explosie te brengen? Het werk van Graves is ook wel omschreven als ‘The Theory that Explains Everything’ en ik kan na het lezen van het boek deze hoogdravende omschrijving zeer goed begrijpen. Het verklaart voor mij zó veel in zowel de grote bewegingen in de wereld als die in mijn persoonlijke leven.
Biologische ‘systemen’ zoals de mens hebben DNA en er vindt evolutie plaats door mutaties in de genen of de wijze waarop de genen worden afgelezen (dit 2e betreft het waanzinnig interessante en groeiende vakgebied epigenetica). In organismes heb je dus de verandering van genen die ten grondslag ligt aan de evolutie. Biopsychologisch veranderen en evolueren hele maatschappijen, organisaties en individuen eveneens en deze evolutie vindt plaats middels de door de beruchte evolutiebioloog en atheïst Richard Dawkins verzonnen ‘MEMES’ (tegenover de biologische GENES in het Engels). Iedereen kent memes tegenwoordig voornamelijk vanuit de internetcultuur maar het begrip is al ruim voor de grote opkomst van internetcultuur ontstaan. Verschillende levensomstandigheden leiden tot de expressie van verschillende MEMES en Clare Graves heeft hiervoor de MEME Spiral opgesteld, met daarop een spiraal die van onder naar boven van kleur verschiet. Tevens wisselt de MEME bij iedere stap omhoog of omlaag van het individu naar de groep, waardoor je dus een gekleurde spiraal hebt als model. Iedereen met een kantoorbaan is welbekend (en wellicht doodgegooid) met de vele kleurentestjes om personen in te delen naar verschillende gedragstypes. Deze testjes zijn gebaseerd op het werk van Graves maar zijn extreem oppervlakkig ten opzichte van de theorie eraan ten grondslag ligt en die in dit boek omschreven wordt.
De spiraal loopt dus stapsgewijs omhoog waarbij de focus iedere keer wisselt van het individu naar de groep. Bij de overgang naar een volgende MEME ontstaat meestal een mengvorm die langzaam verschuift qua dominantie (bijvoorbeeld BEIGE/paars -> beige/PAARS). Tevens kunnen de MEMES op gezonde en ongezonde wijze tot uiting komen: iedere MEME heeft zijn krachten maar tevens valkuilen. Overgang naar een volgende MEME kan gepaard gaan met enorme (persoonlijke) crisissen en revoluties, maar kan ook als geleidelijke evolutie plaatsvinden als er goed op gestuurd wordt. Verschillende MEMES kunnen in één systeem naast elkaar bestaan maar ook zeker met elkaar in conflict komen.
De eerste kleur op de spiraal is BEIGE en deze MEME staat gelijk aan het overleven van het zelf, en wordt in dat kader de autistische MEME genoemd. Je moet voldoen aan de basale menselijke behoeftes zoals eten, drinken en slapen. Groepen waarin deze MEME dominant is leven in de jungle of op de savanne en zijn bezig met iedere dag zelf levend het einde van de dag weer halen. Er zit overigens geen waardeoordeel aan de MEMES en BEIGE is dus absoluut niet slecht: de emergentie ervan is een logisch gegeven gezien de levensomstandigheden. Voordelen van een sterk ontwikkeld BEIGE zijn een zeer directe verbinding met de natuur, en bijvoorbeeld een versterkt reukvermogen en verhoogde intuïtie. Militairen die in de jungle van Vietnam vochten ontwikkelden weer van deze versterkte basisinstincten die samenhangen met overlevingsdrang. De spiraal biedt ook een mooie blauwdruk voor de menselijke ontwikkeling en in de individuele menselijke ontwikkeling staat deze fase gelijk aan die van een pasgeboren baby, die tevens enkel bezig is met de basale menselijke behoeftes.
De volgende MEME op de spiraal is PAARS. Dit is de eerste groeps-MEME en hierbij vormen mensen stammen waarin er een sterke spirituele component zit. Het is de tribale MEME. In de MEME vind je het geloof in heilige bomen, sjamanisme, de kracht en aanwezigheid van voorouders en uitgebreide rituelen om de goden gunstig te stemmen. Deze MEME komt tot expressie bij de inheemse stammen die de wereld nog rijk is en waarin een sterke connectie met de aarde wordt ervaren. In organisaties kunnen mensen ook PAARS tot expressie brengen als ze zeer sterk hechten aan bepaalde kantoorrituelen, bijvoorbeeld het op een bepaalde vaste wijze afscheid nemen van een locatie of collega. Bij profvoetballers zie je vaak dat iedereen in de kleedkamer op dezelfde plek zit en veel voetballers trekken standaard eerst de rechterschoen aan voor een wedstrijd. Dit bijgeloof en magisch denken zijn PAARS gedrag. Bij kinderen kenmerkt deze fase zich bijvoorbeeld door het sterk hechten aan knuffels en speeltjes en het geloven in de beschermende effecten hiervan.
Na PAARS komt de individuele MEME ROOD. ROOD komt erachter dat het mogelijk is om binnen de groep een bepaalde machtspositie te verwerven en zekere privileges te verwerven door persoonlijke druk te gebruiken. Ook het overheersen en wegjagen van andere stammen valt onder ROOD gedrag. ROOD ontdekt het ego en kenmerkt zich door impulsief gedrag zonder een visie op de langere termijn consequenties. ROOD wil aan zijn eigen behoeftes voldoen en doet dit indien nodig ten koste van anderen. ROOD kun je terugvinden in de stereotype jaren-90 hiphop getto’s in Amerika: het is eten of gegeten worden. Reputatie is heilig en moet zo nodig met brute kracht verdedigd worden. Binnen commerciële bedrijven zijn de directeurs vaak letterlijk psychopaten (hier is onderzoek naar gedaan) en deze handelen vanuit hun positie ook zeer ROOD. Ik heb dit in mijn carrière meegemaakt: iedereen die te veel in de buurt kwam van het brandende ego van deze directeur viel ziek uit. Hij bereikte echter wel meestal zijn doelen. Positief en gezond aan ROOD is het loskomen van de groep: het wordt daarom ook wel de heroïsche MEME genoemd. De klassieke verhalen van de held die alleen op pad gaat om een bepaalde missie te volbrengen, zoals bijvoorbeeld Odysseus, zijn sterk ROOD. ROOD staat bij kinderen gelijk aan het ontdekken van het feit dat ze een individueel mens zijn. Ze beginnen nee te zeggen als ze het ergens niet mee eens zijn. Speelgoed is van het kind zelf en wordt dus niet met anderen gedeeld.
Na ROOD komt de groeps-MEME BLAUW die volledig in het teken staat van regels en autoriteit. Aan het einde van ROOD ontstaat schuldgevoel en het besef dat problemen meestal niet alleen zijn op te lossen. Ook ontstaat er een behoefte aan meer zingeving aan het leven na het erg egocentrische ROOD. Hierdoor komt de nieuwe behoefte aan een groep tot expressie maar dus wel een groep met een duidelijke hiërarchie, regels en afspraken. Je zou Jahweh uit het Oude Testament eigenlijk als een ROOD/blauwe god kunnen zien: enorm impulsief en veeleisend vanuit een machtspositie maar tevens met zeer duidelijke geboden voor zijn volgelingen. De Abrahamitische religies zijn allen zeer sterk BLAUW. Er is één autoriteit die de waarheid spreekt en afwijken van deze norm leidt tot straf en boete. Daarom wordt BLAUW ook wel de absolutistische MEME genoemd. Ook totalitaire ideologieën als het marxisme vallen onder BLAUW. Schuldgevoel is zeer sterk verbonden aan deze MEME. BLAUW is de kleur die iedereen ook wel herkent in een collega van zijn/haar werk: die ene collega die alles precies volgens de protocollen wil doen en zeer sterk hecht aan vastigheid en afspraken. Bij kinderen is deze fase zeer herkenbaar in het leren inzien van bepaalde regels, zoals dat je naar papa en mama moet luisteren.
Na het beklemmende BLAUW volgt vanuit die sterke groepsdruk een zeer sterke behoefte naar meer autonomie en persoonlijke vrijheid in ORANJE. ORANJE vecht zich los van de rigide regeltjes en streeft naar zelfontplooiing en wil individuele successen halen. Er ontstaat een brandende persoonlijke ambitie die ook samenhangt met competitieve drang en materieel succes. Voor een deel is dit heel erg herkenbaar in onze huidige maatschappij, waar veel mensen zich bezighouden met status, het beklimmen van de carrièreladder en het rijden van een dure auto. Dit is zodoende de individualistische MEME. Veel westerse maatschappijen bevinden zich nog grotendeels in deze MEME en de onevenredig grote financiële sector, het maakbaarheidsdenken en onbetaalbare woonhuizen zijn hier expressies van. Ook complexe problemen willen oplossen met technocratische modellen is een expressie van ORANJE. Sterk nadeel van ORANJE is de focus op eigen succes waarbij anderen meer als middel worden gezien om de eigen doelen te behalen. De Amerikaanse interventiepolitiek is hier een mooi voorbeeld van. Ook topsporters en politici zijn vaak sterk ORANJE georiënteerd omdat je zonder een grote persoonlijke ambitie niet succesvol kan zijn binnen deze rollen. Kinderen ontdekken in deze fase hun eigen specifieke talent en creativiteit. Ze gaan het leuk vinden om bijvoorbeeld beter te zijn in lezen, tekenen of schrijven dan andere kinderen.
Na de grote persoonlijke focus van ORANJE wordt er weer meer zingeving gezocht in het mensgerichte GROEN. De ondernemer die met een Maserati rondrijdt en nooit meer hoeft te werken begint een soort leegte te voelen. Is dit alles? In de zoektocht naar meer zin in het leven komt GROEN uit bij een herleefde gemeenschapszin. GROEN is de humanistische MEME. Er is een sterke behoefte om iets bij te dragen aan de maatschappij en om ‘het samen te doen’. Besluiten worden genomen op basis van consensus en er ligt een grote focus op harmonie. Spiritualiteit begint na de fase van blind materialisme een grotere rol te spelen. In mijn observatie is Nederland momenteel voor een groot deel oranje/GROEN. De millenials vinden het leveren van een maatschappelijke bijdrage belangrijker dan de vorige generatie die vanuit ORANJE nog veel meer hechtte aan status en een hoog inkomen. Bewegingen zoals Occupy, Extinction Rebellion en Black Lives Matter streven allen (op papier) naar maatschappelijke verbeteringen en zijn zeer sterk georiënteerd op de groep. De huidige ‘woke’ generatie is heel erg GROEN. Het nadeel van GROEN is dat er ondanks het sterke gemeenschapsgevoel wél wordt geoordeeld over mensen die niet dezelfde doelen nastreven of die er andere meningen op na houden. De mensen buiten de eigen groep dus. Zo zijn sommige veganisten de grootste mensenhaters (vlees eten is duivels!) en word je in Nederland momenteel gecanceld als je kritische kanttekeningen plaatst bij bijvoorbeeld immigratie of de enorme beoogde kosten voor de klimaattransitie. Binnen organisaties kan de enorme focus op harmonie de boel vertragen en lopen mensen op eieren om anderen maar niet tegen het hoofd te stoten. Altijd de lieve, politiek correcte, vrede bewaren heeft ook zijn kosten. In kinderen kenmerkt GROEN zich door het ontdekken dat het leuk is om bij een vriendengroep te horen en samen spelletjes te verzinnen en spelen.
Van GROEN naar GEEL vindt een enorme kwantumsprong plaats: de eerste 5 MEMES bevinden zich in de zogenaamde eerste orde, en de twee laatste MEMES GEEL en TURQUOISE bevinden zich in de tweede orde van de Spiraal. GEEL is weer gericht op het individu maar kijkt heel pragmatisch naar de wereld en de te overwinnen uitdagingen en probeert los van vaststaande regels of ideologieën tot de beste oplossingen te komen. Alle voorgaande MEMES worden op waarde geschat, erkend en herkend maar GEEL is flexibeler dan de in veel opzichten meer beklemmende eerste vijf MEMES. Informatie wordt overal vandaan gehaald, kennis stroomt vrij en op basis van de beste ideeën worden problemen aangepakt. Hierbij is er net als in ORANJE een geldingsdrang om resultaten te behalen maar in tegenstelling tot ORANJE gaat het hierbij niet om de eigen status maar om het welvaren van ‘het geheel’. GEEL ziet het grote plaatje. Om deze reden wordt GEEL ook wel de systemische MEME genoemd. GEEL staat open voor alle beschikbare informatie en leert op vele verschillende manieren. Persoonlijke groei, het ervaren van de volheid van het leven en het accepteren van de onvermijdelijkheid van de wijze waarop het leven zich ontrolt kenmerken GEEL. GEEL is flexibel, spontaan en gericht op functionele oplossingen. Ik heb het gevoel dat in de huidige situatie een deel van Nederland deze stap aan het maken is met de hulp van alternatieve media, waardoor bepaalde voorheen vaststaande structuren bevraagd worden.
TURQUOISE is de tot dusver laatst vastgelegde MEME en richt zeer weer op de groep. Het neemt de positieve eigenschappen van GEEL mee maar focust hierbij weer op het oprichten van sterke gemeenschappen waarin iedereen kan bloeien binnen zijn of haar mogelijkheden en wensen. Er is een sterk gevoel van de verbinding van iedereen met alles: de wereld wordt gezien als een integraal geheel. In tegenstelling tot GROEN worden hierbij verschillen van mening en inzicht wél op waarde geschat als inherent onderdeel van een goed functionerende maatschappij. Om deze redenen wordt TURQUOISE ook wel de holistische MEME genoemd. De verschillen tussen mensen worden gevierd als de gezonde componenten van een wereldwijd ecosysteem waarbinnen wel een zeer sterk eenheidsgevoel aanwezig is. De mens is in balans met de natuur en floreert op basis van sterke waarden en verhoogd bewustzijn. TURQUOISE is wat de toekomst ons gaat brengen als we verder evolueren op de spiraal en wat mij betreft een fantastisch toekomstbeeld.
Het denkraam zoals hierboven summier beschreven heeft mij enorm geholpen om te begrijpen waarom ik me bij bepaalde werkgevers niet helemaal op mijn plek voelde. Ik las in het boek letterlijk de patronen die binnen deze organisaties aanwezig waren en waar mijn eigen destijds actieve MEME(s) mee botste(n). Ook de huidige ontwikkelingen in de wereld zijn met deze bril ineens een stuk beter in perspectief te plaatsen. Het blinde geloof in de overheid, die in zekere zin de kerk heeft overgenomen, evenals het geloof in bijvoorbeeld vaccinaties en mondkapjes zijn wat mij betreft sterk BLAUWE componenten van de huidige corona-dystopie. Mensen met een afwijkende visie worden verketterd alsof het weer de Middeleeuwen zijn: buiten de BLAUWE groep denken is per definitie fout en gevaarlijk. De woke-beweging en klimaatactivisten zitten momenteel compleet vastgedraaid in GROEN: het is prijzenswaardig dat men van de wereld een mooiere plek wil maken maar dat het wel móet wel volgens hun inzichten en idealen zorgt ervoor dat bepaalde pragmatische oplossingen, zoals bijvoorbeeld kernenergie, geen kans krijgen. De fysieke manifestatie van dit disfunctionele GROEN is de groeiende hoeveelheid spuuglelijke, gesubsidieerde windmolens die de horizon vervuilen, vogels doodmaken en waarvoor bossen gekapt worden. Andersdenkenden met andere ideeën worden door GROEN echter gecanceld vanuit hun politiek correcte ideologie. Het lijkt alsof Nederland dus vanuit een sterk ORANJE georiënteerde jaren 90 en 10 deels is teruggevallen op BLAUW maar ook deels een stap heeft gezet richting GROEN, terwijl een losgeslagen technocratische ORANJE overheid de burgers en hun gedrag naar hun eigen inzichten probeert te ‘tweaken’ door middel van allerlei vrijheidsbeperkende maatregelen.
Ik hoop dat we snel de 2e rang gaan bereiken en ik heb sterk het gevoel dat corona hier momenteel een enorme katalysator voor is. De hoeveelheid kritische en onafhankelijke geluiden is wereldwijd zo enorm toegenomen in het afgelopen anderhalf jaar en ik heb het idee dat deze beweging de voorhoede is die de 2e rang van de spiraal gaat bestormen. Waarbij nog vele botsingen met andere MEMES en de bijbehorende crisissen zullen plaatsvinden. Weten dat dit onvermijdelijk is binnen deze vorm van evolutie heeft mij een extra vertrouwen en mildheid gegeven met betrekking tot de situatie waar we in zitten. Maatschappelijke verandering gaat gepaard met groeipijnen.
Het bovenstaande stuk doet absoluut geen eer aan de fantastische inhoud van dit boek. Er wordt nog veel dieper ingegaan in op hoe veranderingen kunnen optreden (evolutie of revolutie), de wijze waarop je verandering goed kan sturen en de wijze waarop MEMES botsen. Ik weet niet of Spiral Dynamics de theorie bevat die alles verklaart, maar hij verklaart voor mij in ieder geval een heleboel en het heeft me een enorme waardevolle toevoeging aan mijn mentale gereedschapskist gegeven (GEEL). Ga dit boek zelf lezen!
Meer Peer 